کتابخانه دیجیتال نسخ خطی در دانشگاه هاروارد

الحمدلله مدتی است، با روند دیجیتال سازی نسخ خطی و دسترسی کامل به متون نسخ خطي در برخي کتابخانه‌هاي کشور، مانند کتابخانه مجلس، پروسه مقدسِ آزادسازی اندیشه‌هاي در بند، به طور محسوسي، بر کالبد حوزه تصحیح متون کهن اسلامی و شيعي، جاني تازه دميده است.

شاید چند سالی نگذشته که نخستین بار دانشگاه کاليفرنيا (UCLA)، با نهادن متن دیجیتالي حدود 300 نسخه از دستنويس‌هاي هموطن فقيد کارو میناسیان (اصفهان) پیش قراول این اقدام ارزنده بود. دومین مجموعه‌ای که در ایالات متحده در قالب پروژه دیجیتال سازی، شکل گرفت، بزرگترین مجموعه نسخ خطی کل ایالات متحده، یعنی مجموعه نسخ دانشگاه پرینستون (Princeton University) در ایالت نیوجرسی بود که در براعت استهلال آن، متن کامل بيش از 200 نسخه جهت دسترسی عموم محققان، در سالهای میانی دهه اخیر با عنوان عربی <المکتبة البرستونیة>، به صورت فول تکست بر روی سایت کتابخانه دانشگاه نهاد شد.سومين پروژه مربوط به نسخ خطي کتابخانه دانشگاه ميشيگان است که پيش‌تر اشاره‌اي کرديم و باز در آينده نزديک درباره آن مجموعه سخن خواهيم گفت و سرانجام چهارمین پروژه‌ای که اخیراًدر امريکا راه اندازی شده، پروژه میراث اسلامی (IHP) نام دارد و از سوی دانشگاه هاروارد (Harvard University)، شهر کمبریج در ایالت ماساچوست است.

باید افزود که بیش‌ترین نسخ خطی اسلامی در کتابخانه‌ها و موزه‌های دو شهر بستن (Boston) و کمبریج (Cambridge) در ایالت ماساچوست (Massachusetts) نگهداری می‌گردند. در شهر بستن، کتابخانه آتنائوم (Athenaeum Lib.)، کتابخانه دانشکده پزشکی (The Boston Medical college Lib.)، کتابخانه عمومی شهر بستن (Boston Public Lib.)، موزه ایزابلا استوارت گاردنر (Isabella S. Gardner Museum) و موزه هنرهای زیبا (Museum of fine Arts) و در شهر کمبریج نیز، کتابخانه مرکزی دانشگاه هاروارد (Central Lib. Of Harvard Universitenty)، کتابخانه وایدنر دانشگاه هاروارد (Widener Lib.)، کتابخانه هوتن در دانشگاه هاروارد (Hutton Lib.) و موزه هنری فوگ (Foog Art Museum)، از جمله مراکز اصلی تجمّع نسخ خطی اسلامی نفیس و هنری هست که به زبانهای عربی، فارسی، ترکی، اردو و دیگر زبان‌های شرقی نگارش یافته‌اند. خوشبختانه اطلاعات ارزنده و مفیدی از برخی نسخه‌های خطی موجود در این کتابخانه‌ها و موزه‌ها از سوی زنده يادان ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه در نشریه نسخه‌های خطی (دفتر4، صص1-12 و دفتر9، صص346- 449) ارائه گردیده است.

پروژه میراث اسلامی در دانشگاه هاروارد، با استناد به مطالب مندرج در وبسایت دانشگاه، شامل فهرست‌نویسی، حفظ و مرمت، دیجیتال سازی صدها نسخه خطی اسلامی، نقشه‌ها و متون منتشر شده موجود در کتابخانه مشهور دانشگاه هاروارد و موزه‌های تحت پوشش این دانشگاه است که در آغاز با کمک مالی بنیاد ویلیام و فلورا هیولت در سال 2002 تأسیس گردید و بعدها با حمایت‌های سخاوتمندانه شاهزاده الولید بن طلال ادامه یافت و اینک برای سهولت دسترسی کاربران اینترنتی در سراسر جهان، به این مواد پژوهشی، بخشی از آن، در این وبسایت، منتشر می‌شود. باید افزود IHP یا همان پروژه میراث اسلامی، برنامه‌ مجموعه باز دانشگاه هاروارد (OCP) است که در آن، روند دیجیتال سازی بیش از 280 نسخه خطی، 275 متون چاپی و 50 نقشه، در مجموع، در بیش از 156000 صفحه، پیش برده شده است. فهرست حاضر شامل آثاری از قرون 10 تا 20 میلادی، از مناطقی همچون عربستان سعودی، شمال آفریقا، مصر، سوریه، لبنان، فلسطین، ایران، عراق، ترکیه، و جنوب (یمن)، جنوب شرقی و آسیای مرکزی است؛ که عمدتاً به زبانهای عربی، فارسی و ترکی عثمانی و جغتایی، اردو، مالایایی، گجراتی، هندی و دیگر زبانها، در موضوعاتی از جمله متون دینی و تفاسیر، عرفان، تاریخ، جغرافیا، حقوق (فقه) و علوم (نجوم، طالع بینی، ریاضیات، پزشکی)، شعر و ادب، فصاحت و بلاغت، منطق و فلسفه، خطاطی، فرهنگ و دستور زبان، و همچنین شرح حال (تراجم) و مانند آنها ارائه گردیده است[1].

براي دسترسی به کتابخانه ديجيتال نسخ خطي دانشگاه هاروارد: اینجا

براي جستجوي در عناوين و پديدآوران اين مجموعه دستنويس‌ها: اینجا

براي مشاهده آثار از طريق عناوين دستنويس‌هاي دانشگاه هاروارد: اینجا

براي مشاهده آثار از طريق پديدآوران دستنويس‌هاي دانشگاه هاروارد: اینجا

براي مشاهده آثار از طريق مليّت پديدآوران دستنويس‌هاي دانشگاه هارواد: اینجا

براي مشاهده آثار از طريق زبان نگارش دستنويس‌هاي دانشگاه هارواد: اینجا

و براي مشاهده آثار از طريق موضوعات دستنويس‌هاي دانشگاه هارواد

نسخ قرآن کريم و علوم قرآن (Koran): اینجا

کتب تراجم، شرح احوال و بيوگرافي (Biography): اینجا

کتب خط و خوشنويسي و مرقعات (Calligraphy): اینجا

کتب لغت و واژه‌نامه‌ها (Dictionaries): اینجا

کتب علوم غريبه (Divination/Occultism): اینجا