دانشگاه عثمانیه

به تازگیِ در سالِ 2018 در حیدرآبادِ دکّن، هندوستان شاهدِ جشنِ 100مین سالِ تاسیسِ «دانشگاهِ عثمانیه» (Osmania University) بودیم. این دانشگاه که به نامِ مخفّفِ (O.U) شناخته می‌شود در سالِ 1918 تاسیس شده است. کتاب‌خانة مرکزیِ دانشگاه، دارایِ 543579 کتاب می‌باشد. «دانشگاهِ عثمانیه» دارایِ 6825 نسخة نفیس می‌باشد که برخی از آنها رویِ برگِ درخت نوشته شده‌اند. این نسخه‌ها در موضوعاتِ مختلفِ: پُران‌ها، دَرما شاستر، فلسفه، موزیک، نجوم، لغت، طب، شعر، تاریخ و سوانح‌عمری. به زبان‌هایِ: عربی، عِبری، هندی، کَنّادا، مَراتی، فارسی، سانسکریت، تامیل، تِلگو، تُرکی، اردو هستند. از نسخه‌هایِ نفیسِ کتاب‌خانه:

- داستانِ حماسیِ «مَهابارات» به زبانِ تِلگو که بر رویِ برگِ درخت نوشته شده است.

- نسخه‌هایِ کهنِ «مَهابارات» در اندازه‌هایِ مختلف: 6×18 اینچ؛ 4/1. 10× 20 اینچ

* یکی از این نسخه‌ها، تقریباً تمامِ متنِ «مَهابارات» همراهِ تفسیرِ نِلاکانتا (Nilakantha) را دربردارد با حاشیه‌هایِ طلایی و نقره‌ای، پس‌زمینة گُلدار، مینیاتور و نشانه‌هایِ مخصوص آن دوره. این نسخه دارایِ دو تاریخ است: آغازِ  ساکا 1722 (1800 بعد از میلادی)؛ پایانِ ساکا 1751 (1829 بعد از میلاد). یعنی تکمیلِ این نسخه 29 سال به طول انجامید.

نِلاکانتا کَتوردارا (Nilakantha Cathurdhara) دانشمندی در واراناسی بود که در پایانِ قرنِ 17 م می‌زیست و شهرتش به خاطرِ تفسیرِ مَهابارات بود.

** نسخة دیگر که ناقص است، شاملِ برگه‌هایی است از «بیشما پَروا» (Bhishma Parva)، «بَگوت‌گیتا» (Bhagvad Gita) با سه تفسیر، مزیّن به حاشیه‌هایِ گُلدار. این نسخه بیش از 150 سال قدمت دارد با مینیاتورهایی از کریشنا(Krishna) و اَرجونا (Arjuna) در هر صفحه. با وجودِ قدمتِ نسخه، رنگ‌هایِ به کار رفته در آن، همچنان تازه هستند. یک نوشتة داخلِ نسخه، می‌رساند که در بَگیا نَگر (Bhagyanagar، حیدرآبادِ فعلی) نقل شده است.

نسخة «بَگوَت»‌ به خطِ سانسکریت، طومارِ  مزیّنی  است به طولِ 64 فوت و عرضِ 4 اینچ که متنِ کاملِ 12 اِسکَنداس از «شَریمَد بَگوَت» (Skandhas of Srimad Bhagavata)  را شامل است.

نسخة منحصر به فردی با حاشیه‌هاییِ طلایی از «دَساما اِسکَندا از بَگوَت» (Dasama Skandhas of Bhagavata) است که کاملاً تزیین شده است و دارایِ تفسیرِ شریدارا سُوامی  (Sridhara Swami) است. کِرشنا لیلا (Krishna Leela) در هر صفحه به زیباییِ تمام به تصویر کشیده شده است. نیز عکس‌هایی از راساکریدا (Rasakrida) هستند.

این نسخه در ابتدا شاملِ مینیاتورهایی از: گَنیش (Ganesha)، سَرسوَتی(Saraswathi)، لَکشمی-نَرایانا(Lakshmi-Narayana)، شیوا-پَروَتی(Shiva-Parvathi)، 10 اوتارِ ویشنو(Avatars of Vishnu). در پایان نقّاشی‌هایی از سوکا (Sukha) و پَریکشیت(Parikshit).

- زندگی‌نامة ماه لقا بایی متخلّص به چَندا – به خطّ خودِ وی. ماه لقا بایی از شاعرانِ معروفِ دربارِ نظامِ دوّم – نظام علی خان – بود. بنا بر منابعِ تاریخی، جاگیری به مساحتِ 1600 مترمربّع از سویِ نظام علی خان به وی اهدا شد. محلِ فعلیِ دانشگاهِ عثمانیه همین جاگیر است. غلام حسین خان جواهر کتابی به فارسی نگاشت با عنوانِ: «تجلّیاتِ ماه لقا». این کتاب دربارة تاریخِ آصف‌جاهیانِ حیدرآبادِ دکّن است. در دیباچة کتاب، آمده است که این کتاب به خواهشِ ماه لقا تالیف شده است.

مُهرهایِ نقش‌بسته بر رویِ نسخه‌هایِ دانشگاهِ عثمانیه، نشان‌ دهندة آن است که بسیاری از آنها به خاندانِ شاهی تعلّق داشتند، مانندِ: «کتاب الصّحیح» (متعلّق به کتاب‌خانة سلطنتیِ دربارِ اکبرشاه تعلّق)؛ «قاموس المحیط» (متعلّق به دربارِ عادل‌شاهیان)؛ «کلیّاتِ عُرفی» (متعلّق به کتاب‌خانة سلطنتیِ تیپو سطان).

در سالِ 1940، دولتِ حیدرآباد دکّن،  به اصرارِ غلام یزدانی – مدیرِ بخشِ باستان‌شناسیِ وقت- یکی از مجموعة حکیم محمّد قاسم را به قیمتِ 30 هزار روپیة هندوستانی خریداری نمود. سپس این مجموعه بینِ کتاب‌خانة مرکزیِ ایالتی (State Central Labrary) و دو کتاب‌خانة دانشگاه: دپارتمانِ باستا‌ن‌شناسی و دپارتمانِ پزشکیِ تقسیم شد. در آن زمان، «دانشگاهِ عثمانیه» بابتِ 2998 نسخه، مبلغِ 16800 رویپة هندوستانی پرداخت کرد. پس از آن، «دانشگاهِ عثمانیه» از راه اهدا یا خریدِ نسخه، به گنجینه‌هایِ نفیسِ او افزوده است.

میکروفیلمِ بسیاری از این نسخه‌ها تهیّه شده است. همچنین فهرستِ توصیفیِ نسخه‌ها به زبان‌هایِ سانسکریت، کَنّادا و مراتی هم چاپ شده است.

شایانِ ذکر است مرکزِ میراثِ فرهنگیِ جمعه المجید (Juma-Al-Majid Centre for Culture and Heritage)  در دُبی دیجیتال کردنِ این نسخه‌ها را برعهده دارد.

برگرفته از:                                                                                                                      

https://www.deccanchronicle.com/lifestyle/books-and-art/220317/hyderabad-osmania-universitys-rare-manuscripts-revealed.html

https://m.timesofindia.com/city/hyderabad/1000-year-old-manuscripts-cry-for-attention-in-osmania-university-library/amp_articleshow/58224819.cms

تهیه و تنظیم: لیلی عبدی خجسته